دەقی وەڵام:

وەلام // زانایان دەلێن ئافرەت بۆی نییە ڕێگری جووت بوون بکات ئەگەر پیاوی داوای لێ کرد ، بەلکو واجبە تەسلیمی بێت ، ئیلا ئەگەر زیانی پێ بگات یان سەرقالی بکات لە واجبێک .

عن أبي هريرة رضي الله عنه قال : قال رسول الله صلى الله عليه وسلم : (( إذا دعا الرجل امرأته إلى فراشه فأبت فبات غضبان عليها لعنتها الملائكة حتى تصبح )) رواە البخاري (3237) ومسلم (1436) .

واتە : ئەگەر پیاو داوای سەر جێی لە خێزانی خۆی کرد ، ئەویش ڕەتی کردەوە و پیاوی لێی تۆڕە بێت شەو فریشتە نەفرەتی لێ دەکەن ھەتا بەیانی .

ابن عثیمین ڕەحمەتی خوای لێ بێت دەفەرمووێت : (( سوودەکانی ئەم فەرموودە :

(١) کاری جووت بوون بۆ پیاو دەگەڕێتەوە ، لەبەر وتەی پێغەمبەر سەلامی خوای لێ بێت : " إذا دعا الرجل امرأته إلى فراشه "

(٢) ئەگەر شتێک جێگای شەرم بێت دەبێت باس بکرێت بە شتێکی تر بۆ تێگەیشتن ، بە جۆرێک فەرموودەکە دەلێت : " إذا دعا الرجل امرأته إلى فراشه " چونکە لەم فەرموودە بانگ کردن و داوا لێ کردن دیارە بۆ چییە ، مەبەستی ئەوە نییە داوای لی بکات بۆ ئەوەی جێگای بۆ دابنێ یان خاوێنی بکات یان شتی تری وەک ئەمانە .

(٣) دواکەوتنی ئافرەت لە داوای پیاو بۆ سەر جێی تاوانێکە لە تاوانە گەورەکان ، چونکە سزای بۆ دانراوە کە نەفرەت کردنی فریشتەیە یان لێی توڕە بوونی ، ئەم سزایە تایبەتە بەوەی کە داوای پیاوی ڕەتی بکاتەوە بۆ خۆشی لە گەڵ بردن و جووت بوون ، ھەتا ئەگەر چەند ژنی تریشی ھەبێت ئەو پیاوە ئەو ئافرەتەی ڕەتی دەکاتەوە تاوانبار دەبێت ، ..... )) شرح بلوغ المرام ج ١١ لاپەڕە ٢٩٤

زانایان دەلێن ئەم گوێڕایەلی کردنە و وەلام دانەوەی پیاوی خۆی ئەو کاتە واجبە لەسەر ئافرەت ئەگەر پیاو مەسرەفی بکات و جل و بەرگی و جێگای نیشتەجێ بوونی بۆ دابین بکات ، ئەگەر ئەمە نەکات و زولمی لێ بکات بۆی ھەیە ڕەتی بکاتەوە و واجب نییە گوێڕایەلی بکات .

فەرموودەکە باسی ئەوە دەکات ھەتا بەیانی نەفرەتی لێ دەکەن ، چونکە جووت بوون بە زۆری لە شەودا دەکرێت ، ئەگەر لە ڕۆژ دا وەلامی نەداتەوە ھەمان حوکمە ، وە لە کاتی حەیز و نیفاسیش نابێت ڕێگری پیاوی بکات لە خۆشی لەگەڵ بردنی ئیلا بۆ جووت بوون نەبێت .

ھەروەھا پێغەمبەر سەلامی خوای لێ بێت دەفەرمووێت : (( ئەگەر یەکێک لە ئێوە ئافرەتێکی بینی پێی سەرسام بوو یان دڵی بۆی چوو با بچێتە لای خێزانی خۆی ، چونکە ئەمە ئەوەی لە نەفسی دایە ڕەت دەکاتەوە و ناھێلێت . )) رواە مسلم (١٤٠٣)

کەواتە چ ڕۆژ بێت یان شەو دەبێت ئافرەت خۆی تەسلیمی پیاوی بکات ئەگەر نا گومانی تیدا نییە ئافرەت تاوانبار دەبێت و وە ئەگەری ئەوە ھەیە پیاوەکەی سەرسام بوو بێت بە ئافرەتێکی تر .

بەلام ئەگەر ئافرەت لاواز بێت بەرگەی جووت بوون نەگرێت لەبەر نەخۆشی یان ھەر عوزرێکی تر دروستە ڕێگری پیاوی بکات و وەلامی نەداتەوە تاوانبار نابێت .

لە روضة الطالبين وعمدة المفتين باس کراوە دەلێت : (( ئەگەر ئافرەت نەخۆش بێت یان گرێی ھەبێ جووت بوون زیانی پێی بگەینێت ، ئەوا ئافرەت عوزری ھەیە لە ڕێگری کردنی جووت بوون . )) " روضة الطالبين وعمدة المفتين "(9 / 59) .

سەبارەت بە ڕۆژوو زانایان دەلێن :

یەکەم / ڕۆژووی سونەت ئافرەت نابێت بەڕۆژوو بێت ھەتا پیاوی ئیزنی دەدات ، واتە نابێت بلێی من بە ڕۆژوو دەبم ئەگەر ڕێگریش لێم بکات ، ئەگەر نا بەردەوام دەبم لە ڕۆژوو ، دەلێین ئەسلەن نابێت بە ڕۆژوو بیت ئیلا بە ئیزنی ، ئەمەش بۆ ئەوەیە کە پیاوی مافی خۆشی لەگەڵ بردنی بەسەریەوە ھەیە ، ئەم مافە واجبە نابێت بکەیتە قوربانی بۆ سونەتێک .

دووەم / ڕۆژووی قەزا "گێڕانەوە" ئەگەر مانگی شەعبان کەم مابێت بە ئەندازەی ڕۆژوو گێڕانەوە لێرە ئافرەت بە ڕۆژوو دەبێت ئەگەر پیاوی ڕێگریش لێ بکات .

سێیەم / گێڕانەوەی ڕۆژوو ھێشتا کات زۆر ماوە و زۆر کاتت لە پێشە ، ئەمەیان بەڕۆژوو دەبێت ئەگەر ڕێگری نەکات ، بەلام پێویست ناکات ئیزن وەربگریت لێی چونکە ئەمە واجبە ، بەلام جیاوازی نێوان ئەمە و واجبێک کات کەم مابێت ئەوەیە واجبێک کات کەمی مابێت ئەگەر ڕێگریش بکات بەڕۆژوو دەبێت .

کەواتە پیاو بۆی ھەیە لە کاتی بەڕۆژوو بوونی سونەت بچێتە لای خێزانی ، چونکە مافی خۆشی بردنی لەگەڵ واجبە و بۆ ئەوەی تووشی حەڕام نەبێت ، بەلام ھی واجب نابێت بچێتە لای .

سەبارەت بەوەی مناڵ ڵە ماڵەوەن یان میوان ھەن یان میوانن لە شوێنێک ئەم دوو حالەتانەن :

حالەتی یەکەم // ئەگەر شەو بێت و گونجاو بێت ھیچ کێشە نییە و دروستە و شەرم نییە .

حالەتی دووەم // ئەگەر ڕۆژ بێت جوان نییە پیاو شتێک بکات مناڵ و میوانەکان بزانن کە ئێستا ئەم ژن و پیاوە چ دەکەن ، گومانی تێدا نییە ژن و پیاو ھەر دەچنە لای یەکتر بەلام لەگەڵ ئەمەش دەبێت شەرم و حەیا ھەبێت و دەبێت کاتیش گونجاو بێت و پیاو شتێکی وا نەکات خێزانی خۆی تووشی شەرمەزاری بکات ، ئەگەر کرا لەو کاتەی منال و میوان لە مالەوەن کارەکەی خۆیان بکەن بێ ئەوەی کەس ھەستی پێ بکات ئەوا شتێکی باشە ئەگەر نا باشتر وایە ئارام بگرێت و خێزانی خۆی تووشی شەرمەزاری نەکات ئیلا ئەگەر بزانێ تووشی حەڕام دەبێت .

سەبارەت بەوە ئایا تاوانبار دەبێت ئەگەر ئافرەت ڕەتی بکاتەوە :

(١) ئەگەر شەو بێت و گونجاو بێت بەلێ تاوانبار دەبێ .

(٢) ئەگەر ڕۆژ بێت و بۆیان بکرێ یان بۆیان گونجا کارەکەی خۆیان بکەن ئەو کاتەش ئەگەر ڕەت بکاتەوە تاوانبار دەبێت .

(٣) ئەگەر ڕۆژ بوو و بۆیان نە گونجا ئیلا بە ھەست پێ کردنی میوانەکان یان مناڵەکان نەبێت ئەو کاتە دەلێن ئافرەت بۆی ھەیە ڕەتی بکاتەوە ئیلا ئەگەر بزانێ پیاو تووشی حەڕام دەبێت .

پێویستە لەسەر پیاو پابەند بێت بە ڕەوشت و شەرم و حەیا ، وە خێزانی خۆی شەرمەزار نەکات ئیلا ئەگەر بزانێت تووشی حەڕام دەبێت .

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ