پرسیار // ئایا غەیبەت چییە و کەی دروستە غەیبەت بکەیت یان کەی باس کردنی کەسێک بە غەیبەت حساب ناکرێت ؟
وەلام // سەبارەت بە غەیبەت فەرموودە ڕوون ئاشکرایە ابو هریرە خوا لێی ڕازی بێت دەفەرمووێت : پێغەمبەر سەلامی خوای لێ بێت دەفەرمووێت : (( ئایا ئێوە دەزانن غەیبەت چییە ؟ )) هاوەلان وتیان : خواو پێغەمبەرەکەی زیاتر دەزانن ، وتی : (( باس کردنی برای خۆتە بە شتێک ئەو پێی خۆش نییە )) وتیان : ئەگەر ئەو شتەی باس کرا لە براکەم دا هەبێت ؟ وتی : (( ئەگەر ئەو شتە تێیدا بێت غەیبەتە ، ئەگەر تێیدا نەبێت ئەوە بوهتانە )) رواە مسلم ( ۲٥٨۹) .
فەرموودەکە دەفەرمووێت : (( ذكر ٱخاك بما یكره )) ( ما ) : لەم فەرموودەیە ئەگەری دوو مانای هەیە :
(۱) ما : مصدریة ، ٲي : بمکروە ، واتە : باس کردنی برای خۆت بە شتێکی ناخۆش ( باش نە ) .
(۲) ما : اسم موصولا ، ٲي : بالذی یكره ، واته : باس کردنی برای خۆت بە شتێکی کە ئەو پێی خۆش نییە .
جیاوازی هەیە لە نێوان ئەو دوو مانایە ، جیاوازی ئەم دوو مانایە نموونە : شتێک هەیە لەناو خەلک وا باوە کە ناخۆش نییە ( واتە خەلک پێی ناخۆش نییە ) بەلام ئەو کەسەی کە تۆ بەم شێوەیە وەسفی دەکەی کەسەکە پێی ناخۆشە ، لەسەر مانای دووەم غەیبەتە ، بەلام لەسەر مانای یەکەم غەیبەت نییە .
ابن عثیمین ڕەحمەتی خوای لێ بێت دەفەرمووێت : (( ئەمانە هەمووی دەگرێتەوە :
(ٲ) الخلقة : لە ڕووی دروست بوون وەک بلێیت : کورتە یان قەلەوە یان ورگ ئەستوورە ، ......شتی تری وەک ئەمانە کە پێی ناخۆشە بەم شێوەیە وەسفی بکەیت .
(ب) الخلق : لە ڕووی ڕەوشت وەک ئەوەی بلێیت : ئەمە ڕەوشتی ناشیرینە یان تۆڕەیە یان زوو هەلدەچێت ، ئەمەی پێی ناخۆشە لەڕووی ڕەوشت .
(۳) العمل : لە ڕووی کردەوە وەک ئەوەی بلێیت : فلان کەس فاسقە یان ڕیبا دەخوات یان واز لە نوێژی جەماعەت دەهێنێت ، وە شتی تری وەک ئەمانە .)) شرح بلوغ المرام ج۱٥ لاپەڕە ۲٦۷
زۆربەی زانایان دەلێن غەیبەت تایبەتە بە باس کردنی برای خۆت کە ئامادە نەبێت ، چونکە خودی وشەی غەیبەت دەلالەت لەسەر ئامادە نەبوون دەکات (واتە کەسەکە غائب بێت ) ، هەروەها غەیبەت لە پلەی تاواندا لێک جیاوازن ، نموونە : غەیبەتی کەسێکی ئاسای و شازەرا لە دین لە تاواندا لێک جیاوازن ، وە غەیبەتی کافر و موسلمان لە پلەدا لێک جیاوازن ، وە باس کردنی کەسێک کە نییەتی عەیبدار کردنت هەبێت گەورەتر لە باس کردنی کەسێک کە ئەم نییەتەت نەبێت .
((ذكر ٲخاك )) واتە : باسی برای دینی خۆت بکەیت .
هەندێک زانا ئەم فەرموودەیە دەکەنە بەلگە کە حەڕامی غەیبەت تایبەتە بە ئیماندار ، دروستە غەیبەتی کافر بکەیت ، کە ئەمە وتەی صنعانی یه لە سبل السلام ج ٨ لاپەڕە ۳۰٨.
هەندێک زانای تر دەلێن غەیبەتی کافری حربی دروستە ( حربی : ئەوەی دژی موسلمانان شەڕ دەکات ) ، بەلام کافری ذمی نابێت حەڕامە ( ذمی : ئەوەیە کە لە ناو موسلمانان دا دەژیت ) ، کە ئەمە وتەی غزالی ، زرکشی ، ابن حجر هیتمی یە ، بەلگە :
(۱) غەیبەت کرد ئازار دانی کافری تێدایە ، کە ڕێگری کراوە لە ئازار دانی کافرێک لەناو موسلمانان دا بێت .
(۲) هەروەها بەکەم دانانی دروست کراوی خوای تێدایە .
(۳) هەروەها کاتێک بەسەر بردنی تێدایە لە شتێکی بێ سوود .
ابن عثیمین ڕەحمەتی خوای لێ بێت دەفەرمووێت : (( ئەگەر غەیبەتی کافر سوودی هەبێت دروستە ، هەتا ئەگەر موسلمانیش بێت غەیبەت کردنی سوودی هەبێت دروستە ، پێغەمبەر سەلامی خوای لێ بێت بە فاطمەی کچی قەیسی وت کاتێک سێ پیاو داوای فاطمیەیان کردبوو ( واتە داخوازی ) کە ئەمانە بوون : ئوسامەی کوڕی زەید و موعاوییەی کوڕی ابی سفیان و ابو جهم ، خەبەری بە فاطمه دا کە موعاویە هەژارە مالی نییە ، وە ابو جهم بەردەوام داری لەسەر شانە لە ژنان دەدات ، شوو بە ئوسامەی کوڕی زەید بکە )) شرح بلوغ المرام ج۱٥ لاپەڕە ۲٦۹
کەواتە دروستە لە هەندێک حالەت باسی برای موسلمان بکەیت بە غەیبەت حساب ناکرێت ، وەک :
(۱) پرسیار کردن لای موفتی دەلێت باوکم یان برام یان خێزانم زولمی لە من کردووە یان پیاوەکەم ڕەزیلە مالم پێ نادات .
(۲) بۆ ناسینەوە ، کەسێک داوای مالی فلانە کەس دەکات یان هەر شتێکی تر بە وەسف دەناسرێتەوە نەک ناو ، وەسف وەک کورتی یان قەلەوی یان وڕگ ئەستووری .
(۳) ئاگادار کردنەوەی موسلمانان لە شەری و خراپی فلانە کەس ، هەروەها باس کردنی ڕاوییەکانی فەرموودەش .
(٤) لە کاتی یارمەتی دان یان ویستن بۆ گۆڕینی خراپە و دەستی تاوانبار گرتن لە تاوان دروستە باسی بکەیت .
(٥) زولم لێکراو دروستە لەلای قازی بلێت فلانە کەس زالمە و زولمی لەمن کردووە .
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ