دەقی وەڵام:

وەڵام: جیاوازی ھەیە لە نێوان زانایان بە لەپێ کردنەوەی (داکەناندنی) گۆریە، دوو وتە ھەیە:

یەکەم: زۆربەی زانایان بۆ ئەوە چوون بە داکەناندنی گۆریە مەسح هەڵدەوەشێتەوە، کە ئەمە وتەی هەر چوار مەزهەبەکانە، بەڵگە:

١ـ ئەسل شۆردنی هەردوو قاچە، مەسح کردن لەسەر خوف جێگرەوەیە، ئەگەر حوکمی جێگرەوە چوو ئەوە دەگەڕێیتەوە بۆ ئەسڵ. (المجموع) للنووي (١/٥٢٧).

٢ـ ئەگەر ئێمە نەڵێین هەردوو قاچ بشۆ، ئەوە کەسەکەمان پابەند کرد بەوە نوێژ بکات بە هەردوو قاچ نە مەسحی لەسەر خوف کراوە و نە شۆردراوە. (فتاوى اللجنة الدائمة- المجموعة الأولى) (٥/٢٧١).

شافعی یەکان دەڵێن: بە داکەنینی خوف یان بەدیارکەوتنی هەندێک قاچ جا بەهۆی دڕانی خوف مەسح هەڵدەوەشێتەوە، وتەی نوێی شافعی ئەوەیە قاچەکانی دەشواتەوە، وە وتەی کۆنیشی ئەوەیە دەست نوێژ دەگرێتەوە. (المجموع) للنووي (١/ ٥١٤ـ٥٢٣ـ٥٢٦)، (مغني المحتاج) للشربيني (١/٦٨).

مالکی یەکان دەڵێن: مەسحەکەی هەڵدەوەشێتەوە بە دەرچوونی زۆربەی قاچ لە خوفدا، لەسەریەتی دەست پێشخەری بکات لە شۆردنی هەردوو قاچ. (حاشية الدسوقي) (١/١٤٥)، (المدونة الكبرى) (١/١٤٤).

حەنەفی یەکان دەڵێن: مەسحەکەی هەڵدەوەشێتەوە بە دەرچوونی زۆربەی قاچ لە خوفدا، لەسەریەتی هەردوو قاچ بشوات. (تبيين الحقائق) للزيلعي (١/٥٠)، (بدائع الصنائع) للكاساني (١/١٣)، (فتح القدير) للكمال ابن الهمام (١/١٥٤).

حەنابلە دەڵێن: دەست نوێژ هەڵدەوەشێتەوە هەر کاتێک قاچ بەدیارکەوت، لەسەریەتی دەست نوێژ بگرێتەوە. (الإنصاف) للمرداوي (١/١٩٠)، (المغني) لابن قدامة (١/٢١٢).

دووەم: ھەندێک زانای تر بۆ ئەوە چوون بە داکەناندنی گۆریە دەست نوێژ ناشکێت، کە ئەمە وتەی ظاهری یەکان و نەخەعی و حەسەنی بەسڕی و عطاء و قەتادە و ابن تیمییە و ئەلبانی و ابن عثیمینە، بەڵگە:

١ـ ئەسل وایە دەست نوێژی ماوە مەگەر بەلگە ھاتبێت بۆ شکانی دەست نوێژ بە گۆریە یان خوف داکەناندن، ھیچ بەڵگە نەھاتوون کەواتە دەست نوێژ ناشکێت.

٢ـ ئەمەیان کردەوەی خەلیفەی ڕاشدە عەلی کوڕی ئەبو تالب خوا لێی ڕازی بێت، دەست نوێژی شکاوە و پاشان دەست نوێژی گرتۆتەوە و مەسحی کردووە لەسەر نەعل، پاشان دایکەناندووە و پاشان نوێژی کردووە بێ ئەوەی دەست نوێژ بگرێتەوە، یان بێ ئەوەی قاچەکانی بشواتەوە. رواە عبدالرزاق وابن ابي شیبە.

٣ـ ئەم وتەیە یەک دەگرێتەوە لەگەڵ تێڕوانینی ڕاست، چونکە ئەگەر دەست نوێژ بگریت و مەسحی سەر بکەیت پاشان قژت بتاشی، ئەوە واجب نییە لەسەرت دەست نوێژ بگریتەوە یان تەنھا مەسحی سەر بکەیتەوە، ئەمەشیان بە ھەمان شێوە.

ابن تیمییە ڕەحمەتی خوای لێ بێت دەفەرمووێت: (دەست نوێژی ئەو کەسە ناشکێت کە مەسحی خوف و جامانە "جەمەدانی" کردووە پاشان دایبکەنێت "واتە بە داکەناندن ناشکێت"، ھەروەھا بە کۆتایی ھاتنی ماوەش دەست نوێژی ناشکێت، وە واجب نییە لەسەری مەسحی سەر بکات، هەروەها واجب نییە قاچەکانی بشوات، ئەمە وتەی حەسەنی بەصری یە، وەک ئەو کەسەی سەری مەسح کردووە و قژی دەتاشێت). (اختیارات العلمیە) لاپەڕە (١٥).

وتەی ڕاست وتەی دووەمە، والڵە اعلم.