دەقی وەڵام:

وەڵام: زانایان دەڵێن سوێند خواردن بە بێجگە لەخوا حەڕامە، کە ئەمە وتەی حەنەفی و ظاهری و حەنابلە و ابن تیمیە و ابن القیم وابن باز و ابن عثیمینە، بەڵگە:

١ـ وەسف کردنی سوێند خواردن بە بێجگە لەخوا بە شیرک بەڵگەیە حەڕامە و لە تاوانە گەورەکانە.

سەبارەت بە وتەی: (وَأَبِيهِ) و (وَأَبِيكَ)، زانایان دەڵێن:

١ـ هەندێ زانا بۆ ئەوە چوون ئەم دەقانە لاوازن، وتراوە ئەم دەقە (محفوظ) نیە، ڕیوایەت هاتووە فەرموودەی مالک و بێجگە لە مالک لە ڕێگای أبي سهيل باسی ئەمەی نەکردوە، وقد روي عن إسمعيل بن جعفر هذا الحديث وفيه: (أفلح والله إن صدق)، (أو دخل الجنة والله إن صدق)، ئەمە لەپێشترە لە ڕیوایەتی: (وأبيه)، ئەم دەقە مونکەرە و دەگەڕێندرێتەوە بۆ فەرموودەی ڕاست. (التمهيد) لابن عبدالبر (١٤/٣٦٧).

ئەلبانیش ڕەحمەتی خوای لێ بێت ئەم دەقانەی بەلاواز داناوە له کتابی "السلسلة الضعيفة" (١٠/٧٥٠-٧٦٨).

٢ـ هەندێ زانای تر بۆ ئەوە چوون ئەم فەرموودەیە منسوخە، سەرەتا سوێند خواردن بە بێجگە لە خوا ڕێگەپێدراو بوو، پاشان فەرموودە جێگیر بوو نەهی کرد لە سوێند خواردن بە به بێجگە لەخوا، پاڵ پشتیش بۆ ئەمە:

ٱـ لە صحیح مسلم دا جێگیر بووە: (وکانت قریش تحلف بآبائها)، ئەمە ئاماژەیە بۆ ئەوەی کە سوێند خواردن بە باوک و باپیر لایان ناسراو بووە، وتەی: (وَأَبِيهِ)ش هەمان شتە.

ب ـ وتەی: (ألا إن الله ينهاكم أن تحلفوا بابائكم).

ج ـ وتەى عمر: (فوالله ما حلفت بها منذ سمعت رسول الله (ﷺ) نهى عنها).

ابن بازیش ئەم وتەیەی ترجیح کردووە لە راڤەی بلوغ المرام.

٣ـ ئەمە سوێند نەبووە، بەڵکو قسەی سەر زار بووە بێ ئەوەی هیچ مەبەستێکیان هەبێت، وەک ئەم وتانە: (ويحك، وويلك، وثكلتك أمك) هیچ مەبەستیان نەبوو. (معالم السنن) للخطابي (١/١٢١).

ئیمام النووي ڕەحمەتی خوای لێ بێت دەفەرمووێت: ( وتەی (أفلح وأبيه)، سوێند نیە، بەڵکو وتەیەکە عەرەب بەکاریان دەهێنا وەک عادەت و داخلی قسەکردنیان دەکرد بێ ئەوەی مەبەستی سوێندیان هەبێت، نەهی جێگیر بووە بۆ ئەو کەسە کە مەبەستی سوێند خواردنی هەیە، چونکە بەگەورە دانانی سوێند پێ خوراوی تێدایە). شرح صحيح مسلم (١/١٦٨).

٤ـ هەندێک دەڵێن ئەمە تایبەت بوو بە پێغەمبەر (ﷺ)، بەڵام ئەمە جێگای تێڕوانینە، چونکە تایبەت کردن بە پێغەمبەر پێویستی بە بەڵگەیە.

٥ـ هەندێ زانای تر دەڵێن ئەم دەقە حذفی مضافی تێدایە، تەقدیرەکەی: (أَفْلَحَ وَرب أَبِيهِ إِنْ صَدَقَ)، بەڵام ئەمەش جێگای تێڕوانینە، چونکە ئەمە کێشە دروست دەکات، ئەصڵ وایە حذف نیە و وتەکە لەسەر ڕووکەشی خۆیەتی، ئەگەر پێغەمبەر (ﷺ) ئەو مەبەستەی هەبوایا بە ڕوونی دەیفەرموو.