دەقی وەڵام:

وەلام // سەرەتا ھەموو زانایان یەک دەنگن کە سونەتە دادپەروەری بکەیت لە نێوان منالەکان و باش نییە جیاوازی بکەیت ، بەلام جیاوازی لەوە دایە ئایا حەڕامە جیاوازی بکەی و واجبە دادپەروەری بکەی یان نە ، وتەی ڕاست ئەوەیە واجبە دادپەروەری بکەی .

جیاوازی ھەیە لە نێوان زانایان بۆ مال بەخشین بە کوڕ و کچ دوو وتە ھەیە :

یەکەم / ھەندێک زانا دەلێن وەک میرات حسابی بۆی ناکەیت بەلکو دادپەروەری ئەوەیە کە دەبێت یەکسانی بکەیت وەک یەک مالی پێ بدەیت ، کە ئەمە وتەی أبو حنیفە و مالک و شافعی و ابن حزمە ، بەلگە :

(١) فەرموودەی نعمان بن بشیر روایەت ھاتووە دەلێت : (( سو بینھم )) واتە : یەکسانی بکە لە نێوانیان .

ئەمە بەلگەیە دەبێت یەکسانی بکەیت و وەک یەک پێیان بدەیت .

(٢) ابن عباس دەفەرمووێت : (( سووا بین أولادکم فی العطیة ، فلو کنت مفضلا أحدا لفضلت النساء )) أخرجە ابن عدی ، والبیھقی .

واتە : یەکسانی بکەن لەنێوان منالەکانتان لە ماڵ و شت پێدان ، ئەگەر من جیاوازیم بکردبا ئەوا ئافرەتم پێش پیاو دەخست .

دووەم / ھەندێک زانا دەلێن دادپەروەری ئەوەیە کە بەگوێرەی میرات مامەلەی لەگەڵ بکەیت ، کە ئەمە وتەی بەناوبانگی ئەحمەد ، و اسحاق ، و ھەندێک شافعی ، و ھەندێک مالکی ، و ابن تیمییە ، و ابن قیم ، و محمد بن ابراھیم ، و ابن باز ، ابن عثیمین ..... ، ھتد ، بەلگە :

(١) فەرموودەکە وشەی (( اعدلوا )) بەکارھێناوە ، کە دادپەروەری بە مانای یەکسانی ناھێت و بەلکو دادپەروەری ئەوەیە وەک میرات مامەلەی لەگەڵ بکەیت .

(٢) فەرموودەی نعمان دوو وەلام ھەیە بۆ یەکسانی :

(أ) لەوانەیە نعمان کچی نەبووبێت بۆیە پێی فەرمووە یەکسانی بکە .

(ب) لەوانەیە مەبەست بە یەکسانی لە ئەسلی مال پێدان بێت بە ھەمووان ، واتە : یەکسانی بکە ماڵ بە ھەموو منالکان بدە ، نەک جیاوازی بکەی و بە یەکێکیان بدەیت و بە ئەوی تریان نەدەیت ، کەواتە مەبەستی فەرموودەکە ئەمە نەک باسی شێوە و سیفەتی مال پێدانەکە بکات .

(٣) ئەوەی لە ابن عباس نقل کراوە لاوازە .

(٤) ھەروەھا کوڕ زیاتر پێویستی پێیەتی لە کچ ، چونکە کوڕ کاتێ ژن دەھێنێ مارەی و مەسرەف کردن ژن و منال لەسەریەتی .

ابن تیمییە ڕەحمەتی خوای لێ بێت دەفەرمووێت : (( دەبێت مال دان بە مناڵ بەگوێرەی میرات بێت کە ئەمە وتەی ئەحمەدە . )) "الاختيارات" ( ص 184)

ابن قیم ڕەحمەتی خوای لێ بێت دەفەرمووێت : (( مال دان بە منال ڕێگە پێدراوە بە گوێرەی میرات کە کوڕ دوو ئەوەندەی کچ دەردەگرێت ، ..... )) بدائع الفوائد ج٣ لاپەڕە ١٥٦

ابن عثیمین ڕەحمەتی خوای لێ بێت دەفەرمووێت : (( وشەی "ولد" بۆ نێرینە و مێینە بەکاردێت ، ھەروەک لە یەکێک لە ڕوایەتەکانی مسلم ھاتووە : (( ألك بنون )) واتە : تۆ کوڕت ھەیە ، ئەمە بەلگەیە کە بەشیری کوڕی سعد مناڵی کوڕی ھەبووە و کچی نەبووە ، ئەوەی زانراو بێت ئەگەر دای بە منالەکانی ھەمووی کوڕ بوون ئەوا واجبە پێیان بدات بە یەکسانی . ئەوی کۆتایی نزیکترە کە یەکسانی بەگوێرەی میراتە . )) شرح بلوغ المرام ج١٠ لاپەڕە ٣٢٥

پوختەی وەلامی زانایان :

(١) ھەموو زانایان یەک دەنگن کە سونەتە دادپەروەری بکەیت و باش نییە جیاوازی بکەی .

(٢) وتەی ڕاست واجبە دادپەروەری بکەی لە نێوان منالەکان .

(٣) وتەی ڕاست لە مال و شت پێدان بە منال کوڕ دوو ئەوەندەی کچ وەردەگرێت وەک میرات حسابی بۆی دەکرێت .

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ