دەقی وەڵام:

وەلام // جیاوازی هەیە لە نێوان زانایان سەبارەت بە حوکمی سوجدەی سەهو سێ وتە هەیە :

یەکەم : هەندێک زانا دەلێن سونەتە ، کە ئەمە وتەی شافعی ، ...... هتد .

دووەم : هەندێک زانا دەلێن واجبە ، کە ئەمە وتە ابو حنیفەیە ،احمد ، ابن تیمیە ، ابن عثیمین ، ...... هتد .

سێیەم : هەندێک زانا دەلێن ئەگەر کەم بوون کەوتە ناو نوێژ لە کردەوەدا ئەوە واجبە سوجدەی سەهو ببات ، بەلام ئەگەر زیادە کەوتە ناو نوێژ سونەتە ببەیت ، کە ئەمە وتەی مالک ، ..... ، هتد .

ابن رشد دەفەرمووێت : (( جیاوازی هەیە لە سوجدەی سەهو ئایا واجبە یان سونەتە ؟ شافعی بۆ ئەوە چووە کە سونەتە ، وە ابو حنیفە بۆ ئەوە چووە کە واجبە ، بەلام نالێت مەرجی دروستی نوێژە ، ئیمام مالک جیاوازی خستۆتە نێوان سوجدەی سەهو بۆ کردەوەی نوێژ و بۆ وتەکانی نوێژ ، وە جیاوازی خستۆتە نێوان کەم بوون لەناو نوێژ وە زیاد بوون لە ناو نوێژ ، دەلێت : سوجدەی سەهو بۆ کردەوەی کەم بوو واجبە ببیەت ، لەلای ئەو مەرجی دروستی نوێژە ، وە لێی نقل کراوە سوجدەی سەهو بۆ کەم بوون واجبە ، وە سوجدەی سەهو بۆ زیادە سونەتە )) بدایة المجتهد و نهایة المقتصد ج۱ لاپەڕە ۱۹٥

ئیمام النووی ڕەحمەتی خوای لێ بێت دەفەرمووێت : (( سوجدەی سەهو واجب نییە پێچەوانە وتەی ابو حنیفە کە دەلێت واجبە ..........

لە ئیمام مالک نقل کراوە ئەگەر کەم بوون کەوتە ناو نوێژ واجبە سوجدەی سەهو ببردرێت ، هەروەها لە احمد هاوەلانی نقل کراوە سوجدەی سەهو واجبە ......)) المجموع ج٤ لاپەڕە ۱۳٨

ابن تیمییە ڕەحمەتی خوای لێ بێت دەفەرمووێت : (( بەردەوام بوونی پێغەمبەر سەلامی خوای لێ بێت لەسەر بردنی سوجدەی سەهو ، وە جەخت کردنەوە لەسەر سوجدەی سەهو ، وە هیچ جار تەرک نەکردنی سوجدەی سەهو ئەگەر ڕووی دابێت بەلگەیەکی ڕوون و ئاشکرایە کە واجبە سوجدەی سەهو ببردرێت ، کە ئەمە وتەی زۆربەی زانایانە ، وتەی ماک ، ابو حیفە ، احمدە ، ئەوانەی دەلێن سونەتە بەلگەیەکی نزیکیان لا نییە ......)) مجموعە فتاوی ابن تیمیە ج۲۳ لاپەڕە ۲۷ــ۲٨

وتەی ڕاست وتەی زۆربەی زانایانە کە سوجدەی سەهو واجبە ، چونکە :

(۱) چەندین فەرموودە هاتوون فەرمانی کردووە بە بردنی سوجدە کاتی ڕوودانی هەلە ، بەلگەیە ئەسلی فەرمان کردن بۆ واجبە .

(۲) بە کردەوە هیچ جار وازی لە بردنی سوجدەی سەهو نەهێناوە ، ئەگەر سونەت بوایا یەکجار سوجدەی سەهوی تەرک دەکرد .

هەروەها زانایان دەلێن سوجدی سەهو بۆ نوێژی واجب و سونەت یەک حوکمی هەیە ، وە زانایان دەلێن سوجدەی سەهو دەبەیت لەم سێ هۆ کارانە :

یەکەم : ئەگەر نوێژ کەر شتێکی زیاد کرد .

دووەم : ئەگەر نوێژ کەر شتێکی کەم کرد .

سێیەم : ئەگەر نوێژ کەر تووشی گومان بوو جا چ بە کەم کردنی نوێژ یان زیاد کردنی نوێژ .

زانایان دەلێن سوجدەی سەهو بۆ هەلە کردن دەبردرێت ، هەر کەسێک بە ئەنقەست واجبێکی نوێژ یان ڕوکنێکی نوێژ واز لێ بهێنیت ئەوە نوێژی بەتالە ، بەلام ئەگەر واز لە سونەت بهێنیت بە ئەنقەست نوێژ دروستە .

پووختەی وەلام زانایان دەلێن :

(۱) زۆربەی زانایان دەلێن سوجدەی سەهو بردن واجبە ئەگەر هەلە ڕوویدا لە ناو نوێژ جا چ نوێژی سونەت بێت یان واجب .

(۲) سوجدەی سەهو بۆ کەم کردنی نوێژ و زیاد کردنی نوێژ و گومان کەوتنە ناو نوێژ دەبردرێت .

(۳) هەر کەسێک بە ئەنقەست واز لە واجبێک یان ڕوکنێک بهێنێت نوێژی بەتالە ، ئەگەر سوجدەی سەهوش ببات سوودی نییە ، بەلام بە ئەنقەست واز لە سونەت بهێنێت نوێژی دروستە .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ